Lögfræðiálit vegna breytinga á gjaldskrá Landsnets og uppgjörs vegna innmötunargjalds

Raforkueftirlitið hefur óskað eftir lögfræðilegu minniblaði um mat á því hver aðkoma Raforkueftirlitsins eigi að vera í tengslum við uppgjör Landsnets hf. á aflgjaldi vegna innmötunar („innmötunargjald“) sem dæmt var ólögmætt af Hæstarétti í máli nr. 2/2024. Óskað var eftir mati á því hvort Raforkueftirlitið ætti að hafa aðkomu að uppgjöri og afgreiðslu gjaldsins. Ef niðurstaðan væri sú að Raforkueftirlitið ætti að hafa aðkomu að uppgjöri gjaldsins var óskað eftir greiningu á því hver sú aðkoma ætti að vera. Meðfylgjandi er minnisblað sem unnið var af Hvilft lögfræðistofu. Þar eru reifuð þau álitaefni sem uppi hafa verið vegna uppgjöf innmötunargjalds í samhengi við lögbundið eftirlitshlutverk Raforkueftirlitsins með starfsemi Landsnets og uppgjörs innmötunargjaldsins. 

Nánari upplýsingar um minnisblaðið má finna hér: Gjaldskrárbreytingar og ákvarðanir — Orkustofnun.

Lögfræðiálit vegna gjaldskrár flutnings

Í lok september 2024 var haldin lokaráðstefna vegna Umhverfis-, orku- og loftslagsáætlunar Uppbyggingasjóðs EES í Varsjá í Póllandi, en áætlunin er hluti af rekstri EES samningsins. Orkustofnun er umsjónaraðili fyrir hönd utanríkisráðuneytisins og Íslands með áætluninni. Loftlags- og umhverfisráðuneyti Póllands, stýrði áætluninni í samstarfi við við National Fund for Environmental Protection and Water Management (NFOŚiGW) í Póllandi, Orkustofnun frá Íslandi og Vatns- og orkustofnun og Umhverfisstofnun Noregs.

Áætlunin nær yfir tímabilið 2014 – 2021, (lok framkvæmda til apríl 2025) og er stærsta áætlunin innan Uppbyggingasjóðs EES, um 140 milljónir evra, en auk þess lagði Pólland einnig til 15% viðbótarfjármagn. Einnig lögðu viðkomandi verkaðilar til eigið fjármagn þannig að umfang verkefna varð meira. Á ráðstefnunni komu saman fulltrúar áðurnefndra samstarfsaðila áætlunarinnar, og frá skrifstofu Uppbyggingarsjóðsins í Brussel, auk fulltrúa áætlunarinnar frá öðrum ríkjum ESB, pólskum frjálsum félagasamtökum, styrkþegum verkefna o.fl.  

Áætlunin er eitt allra stærsta verkefni á sviði grænna orkuskipta og loftslagsmála sem Ísland tekur þátt í, þar sem gert er ráð fyrir að áætlunin minnki árlega losun koltvíoxíðs, CO2, um 600.000 tonn, en til samanburðar er gert ráð fyrir að Ísland minnki árlega losun koltvíoxíðs CO2 um 120.000 tonn.  Það sýnir vel góðan árangur af þátttöku Íslands í samstarfi við aðrar þjóðir Evrópu við að ná árangri á sviði grænna orkuskipta og loftslagsmála á erlendum vettvangi, með faglegum verkefnum og markvissu samstarfi innan EES, sem nýtist öllum, þar sem losun gróðurhúsalofttegunda er óháð landamærum.

Áherslur áætlunarinnar voru aðallega á 4 meginsviðum:  

Bætt orkunýting í byggingum, iðnaði og sveitarfélögum

Efla möguleika sveitarfélaga til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og laga sig að breyttum aðstæðum vegna loftslagsmála

Á ráðstefnunni kom fram mikil ánægja með árangur af áætluninni þrátt fyrir áskoranir á tímabilinu s.s. frá Covid og orkukreppunni sem rekja má til stríðsins í Úkraínu sem hafði mikil áhrif á verðlag, verktíma og aðföng einstakra verkefna o.fl.  Fulltrúi stjórnvalda í Póllandi þakkaði öllum þeim sem komu að áætluninni frá Orkustofnun á Íslandi, Vatns- og orkustofnun og Umhverfisstofnun Noregs, skrifstofu Uppbyggingarsjóðsins í Brussel, sem og til aðila í Póllandi, frá National Fund og frá ráðuneyti umhverfis- og loftslagsmála. Friðrik Jónsson, sendiherra Íslands í Póllandi, flutti einnig ávarp.

Áætlunin skiptist síðan í 12 smærri undirflokka sem fóru í útboð á markaði: 

1. Fjárfestingar í blágrænum innviðum

 2. Vitundarvakning í skólum um loftslagsbreytingar

3. Skipulag vistkerfa er varðar tegundir og búsvæði 

5. Varnir gegn ágengum framandi tegundum, 6. hringrásarhagkerfi

8. Samnýting orkukerfa til hitunar og orkuvinnslu

9. Nútímavæðing hitaveitna sveitarfélaga

Piotr Bogusz, aðstoðarframkvæmdastjóri  deildar Evrópusjóða, opnaði ráðstefnuna fyrir hönd Krzysztof Bolesta, ráðuneytisstjóra í loftslags- og umhverfisráðuneytinu. Hann lýsti yfir ánægju með árangur verkefnanna og vonaði að góður árangur myndi hvetja þátttakendur til að halda áfram aðgerðum í loftslagsaðlögun, umhverfisvernd, verndun vistkerfa, grænum orkuskiptum og bættri orkunýtingu.

 Sendiherra Noregs i Póllandi, Øystein Bø, lagði áherslu á og þakkaði árangursríkt samstarf allra hlutaðeigandi aðila á undanförnum árum frá Póllandi Noregi og Íslandi, en Orkustofnun hefur sinnt þátttöku í áætluninni fyrir hönd Íslands.

 Friðrik Jónsson, sendiherra Íslands í Póllandi, lýsti einnig ánægju sinni með árangursríkt samstarf. Forgangsverkefni Íslands er áfram orkuöryggi og jarðvarmi sem miðar að því að vernda loftslagið og stuðla að grænni orkuþróun með þessu átaki. Kjetil Lund, forstjóri Vatns- og orkustofnunar Noregs (NVE), lagði áherslu á að frekari loftslagsaðlögun yrði áskorun í framtíðinni.  Hann lagði áherslu á niðurstöður verkefnisins, svo sem bætta orkunýtingu, minni CO2 losun, lægri orkureikninga og hávaðaminnkun.

Aukið orkuöryggi og umhverfisvænir orkugjafar

Eitt af helstu markmiðum Uppbyggingarsjóðs EES á sviði endurnýjanlegrar orku er að efla orkuöryggi, draga úr losun á gróðurhúsalofttegundum og bæta umhverfisatriði í viðkomandi löndum, m.a. með því að nýta endurnýjanlega orku, m.a. jarðvarma í stað jarðefnaeldsneytis. 

Þátttaka Orkustofnunar í áætluninni hefur aðallega verið í formi aðstoðar við hönnun og útfærslu áætlana og eftirliti með framkvæmd útboða m.a. með kynningum og leiðbeiningum til fyrirtækja, stofnana og einstaklinga á Íslandi. Einnig hefur Orkustofnun tekið þátt í tvíhliða verkefnum og stuðlað að auknum tengslum og þekkingaruppbyggingu á milli Íslands og viðkomandi landa, með upplýsingamiðlun, kynningarfundum, auknum samskiptum, heimsóknum hópa frá Íslandi til þessara landa og hópa frá viðkomandi löndunum til Íslands.  

Pallborðsumræður aðila áætlunarinnar frá Íslandi og Noregi

Baldur Pétursson frá Orkustofnun, Anne Marie Mo Ravik frá Umhverfisstofnun Noregs og Michael Steinfeld frá Vatns- og orkustofnun Noregs, ræddu áhrif samstarfs sem komið var til meðan á verkefnunum stóð, efnislegan árangur sem náðst hafði, áhrif á staðbundin samfélög og innsýn fyrir framtíðarútgáfu styrkjanna. Styrktaraðilarnir lögðu sérstaka áherslu á að græn orkuskipti, umhverfis- og loftslagslausnirnar sem innleiddar hefðu verið gætu verið fyrirmyndir að stærri og öflugri verkefnum í framtíð.  

Þau lögðu áherslu á það samstarf sem einkenndi áætlunina og mikilvægi þess að stækka árangursrík verkefni til að gagnast breiðari samfélögum og hvetja til svipaðra verkefna annars staðar í Evrópu. 

Baldur nefndi sem dæmi yfirfærslu þekkingar á sviði jarðvarma milli Íslands og Póllands í verkefninu KeyGeothermal og að verkefnið hefði gegnið afar vel, en það er stærsta þjálfunarverkefni á sviði jarðhita sem haldið hefur verið í Póllandi. Einnig nefndi hann að yfir 10 væru í vinverkefninslu á milli Íslands og Póllands á sviði jarðvarma. Hann nefndi einnig mikilvægi þess að draga úr skrifræði við verkefnin á öllum stigum og auka þannig hagkvæmni og nýtingu.  

Dorota Zawadzka-Stępniak, forseti National Fund for Environmental Protection and Water Management, lagði áherslu á samræmingu sjóðsins við þær aðgerðir sem framkvæmdar eru í áætluninni. Hún óskaði ráðuneytinu og samstarfsaðilum frá Íslandi og Noregi til hamingju með frábært og árangursríkt samstarf.

Borgir sem miðstöðvar grænna umbreytinga
Í ljósi kraftmikilla loftslagsbreytinga gegna borgir sífellt mikilvægara hlutverki í aðlögunarferlinu. Árið 2050 er áætlað að 68% jarðarbúa búi í borgum, sem gerir þær sérstaklega viðkvæmar fyrir öfgakenndum veðuratburðum, en gefur þeim einnig möguleika á að leiða græna umbreytingu.

Þéttbýli býður upp á rými til að innleiða nýstárlegar lausnir í sjálfbærri þróun, bættum loftgæðum, verndun vatnsauðlinda og nýtingu á endurnýjanlegum orkugjöfum.

 Á fundinum kom fram að stuðningur áætlunarinnar gerði kleift að hrinda í framkvæmd fjölmörgum verkefnum sem hafa bætt lífsgæði íbúa og mótað borgir í loftslagsþolnari og sjálfbærari staði. Þátttakendur í verkefnunum sýndu hvernig þessi verkefni hefðu stuðlað að grænni umbreytingu borga og grænum orkuskiptum, með bættum lífsgæðum.  

Á meðan á viðburðinum stóð voru umræður um niðurstöður og reynslu af framkvæmd áætlunarinnar. Lögð var áhersla á ávinninginn sem borgir og sveitarfélög hafa náð með verkefnunum og undirstrikað þörfina á áframhaldandi viðleitni til að auka vistfræðilega vitund, græn orkuskipti og aðgerðir í loftslagsmálum.

Einnig var lögð áhersla á árangur tilraunaverkefna og framhald þeirra. Eitt af markmiðum áætlunarinnar var að búa sig undir öfgar í veðri sem verða sífellt tíðari og meiri. Nýleg flóð höfðu áhrif á bæi þar sem verkefni áætlunarinnar voru framkvæmd og styrkþegar greindu frá því að margar lausnir virkuðu vel í þessari öfgakenndu prófraun, þó að sumar fjárfestingar hafi eyðilagst vegna krafts flóðanna.

Samstarfsaðilar áætlunarinnar, þar á meðal Kjetil Lund frá NVE, lögðu áherslu á brýna þörf á áframhaldandi samstarfi í aðgerðum á sviði loftslagsmála. Hann hrósaði seiglu og lausnarmiðuðum verkefnum í nýlegum öfgaveðuratburðum í Póllandi og benti á að reynslan sem fengist myndi gagnast við hönnun framtíðarverkefna á því sviði. Hann hrósaði einnig viðleitni Póllands á sviði loftslagsaðgerða.

Á ráðstefnunni gafst tækifæri til að sýna unnin verkefni, deila reynslu og innsýn frá framkvæmd þeirra, þar á meðal í óformlegum umræðum. Piotr Bogusz hvatti fundarmenn til að nýta þá þekkingu sem áunnist hefði og halda áfram samstarfi og skiptast á þekkingu og reynslu. Að lokum þakkaði hann öllum fyrir þátttökuna á ráðstefnunni.

Góður árangur af Umhverfis-, orku- og loftslagsáætlun Uppbyggingasjóðs EES í Póllandi

Merk tímamót Orkustofnunar – yfirlit yfir greiningar og gagnavinnslu

Við endurskipulagningu Orkustofnunar árið 2021 var sérstök áhersla lögð á styrkingu á söfnun, greiningu og vinnslu gagna. Á þeim tímamótum þar sem Orkustofnun í núverandi mynd er lögð niður hafa nokkrir af þeim áföngum sem þar hafa náðst verið dregnir saman í skýrslu hvar er að finna fjölbreyttar og áhugaverðar upplýsingar um gögn, heimasíðu og útgefið efni stofnunarinnar á þessum tíma. Einnig eru kynntar nýjungar sem hafa verið innleiddar til að bæta aðgengi og upplifun allra sem nýta gögn stofnunarinnar. 

Nánari upplýsingar er að finna í skýrslunni: 
https://gogn.orkustofnun.is/Skyrslur/OS-2024/Greining_og_gagnavinnsla_2024-3.pdf 

Ítarlegt yfirlit yfir gagnasöfn, greiningar og nýja tækni í miðlun upplýsinga er nú aðgengilegt í nýbirtri skýrslu á upplýsingasíðu Orkustofnunar . Þar er fjallað um stöðu gagnasafna, tilgang þeirra og hvernig þau nýtast í greiningum og miðlun. 

Skýrslan dregur fram helstu miðlunarleiðir gagna, en undanfarið hefur orðið umtalsverð þróun í innviðum og aðgengi gagna hjá Orkustofnun. Má þar nefna: 

Endurhönnun og opnun nýrrar heimasíðu Orkustofnunar og innleiðingu gagnagáttar með sjálfvirku aðgengi. 

Nýr leitargrunnur fyrir útgefin leyfi Orkustofnunar á heimasíðu, jafnt þau sem eru í gildi sem og þau sem fallin eru úr gildi. 

Gagnvirk birting mánaðarlegra eldsneytisgagna. 

Kortlagning nýrra upplýsinga um yfir 2.400 jarðhitastaði á yfirborði, sem bætt hefur verið við kortasjá. 

Aukið aðgengi að borholugögnum með nýrri upplýsingagátt. 

Fjölmargar umbætur í skráningu og birtingu leyfa sem bæta yfirsýn og mæla skilvirkni leyfisveitingaferla. 

Fullt aðgengi að opnum gögnum - Forritunarviðmót 

Unnið hefur verið að þróun og uppbyggingu forritunarviðmóts fyrir gagnasöfn, sem hafa annaðhvort verið endurbætt eða tekin í gegn. Skjölun fyrir viðmótið er aðgengileg á docs.orkustofnun.is. Þar má finna nákvæmar upplýsingar og auðvelt aðgengi að fjölbreyttum gögnum. 

Dæmi um gögn sem hægt er að nálgast í gegnum forritunarviðmótið: 

Mun nákvæmari upplýsingar um mánaðarlega sölu eldsneytis en birt er á heimasíðu Orkustofnunar. 

Öll gögn tengd borholuskrá, sem veita yfirgripsmikla og ítarlega yfirsýn yfir skráðar borholur. 

Unnið hefur verið að uppbyggingu forritunarviðmóts fyrir gagnasöfn sem tekin hafa verið í gegn eða eru í endurnýjun lífdaga. Hægt er að nálgast skjölun fyrir forritunarviðmótið á docs.orkustofnun.is. Þar er sem dæmi hægt að nálgast mun nákvæmari upplýsingar um mánaðarlega sölueldsneytis en birt er á heimasíðunni. Annað dæmi er öll þau gögn sem birt eru um borholuskrá. 

Ný heimasíða – betra aðgengi og upplýsingamiðlun 

Ný heimasíða Orkustofnunar var hönnuð með það að markmiði að miðla gögnum á sem hagkvæmastan og skilvirkastan hátt. Þar má finna fjölbreytt og aðgengilegt efni sem nýtist bæði almenningi og fagfólki. Heimasíðan var unnin þannig að kóðinn er eign Orkustofnunar og tækni sem notuð var sem líkust því sem gerist á island.is. Þetta býður uppá að sem flestir geti komið að því að bæta hana og breyta. Verkið var unnið með Visku, og þökkum við þeim samstarfið.  

Teikningasafn Orkustofnunar inniheldur yfir 38 þúsund teikningar, sem ná yfir fjölbreytt svið tengd orku, mannvirkjum og tækni. Safnið er aðgengilegt á netinu og býður upp á leitaraðgerðir til að finna sértækar teikningar eftir þörfum. 

Tvær teikningar af snjósleða eru aðgengilegar með því að leita að „sleða“ í leitarsvæði safnsins. Sjá nánar á teikningasafninu. 

https://orkustofnun.is/upplysingar/gagnasofn/teikningasafn 

Borholuskrá Orkustofnunar inniheldur yfir 15 þúsund skráðar borholur víðs vegar um landið. Skráin veitir aðgang að umfangsmiklum upplýsingum um hverja borholu, þar á meðal staðsetningu, dýpi, nýtingu og ýmsa aðra tækni- og jarðfræðilega þætti. 

Borhola númer 58008 er sérstaklega áhugaverð, enda er þar að finna ítarleg og yfirgripsmikil gögn. 

https://orkustofnun.is/upplysingar/gagnasofn/boruholuskra

Við gerð nýrrar heimasíðu kom í ljós að skráning leyfa þurfti að koma á tölvulesanlegt form til að upplýsingarnar séu aðgengilegar og hægt sé að leita í þeim s.s. til að nýta gögnin með aðstoð gervigreindar. Skráning leyfa var færð í gagnagrunn og umbreytt frá pappír yfir á stafrænt form. Eftirfarandi eru tvö dæmi um útgefin leyfi: 

Leyfi til rannsókna vegna sjávarfallavirkjunar í Hvammsfirði í Breiðafirði — Orkustofnun 

Leyfi til efnistöku af hafsbotni í Fláskarðskrika við Syðra Hraun — Orkustofnun Skeljasandur 

Útgefin leyfi Orkustofnunar – gagnagrunnur, kortasjá og leitarvél 

Orkustofnun tók yfir leyfisveitingar vegna leitar, rannsókna og nýtingar auðlinda og til orkuframleiðslu árið 2008, en fyrri leyfi voru gefin út af viðkomandi ráðuneyti. Öll leyfi eru skráð í gagnagrunn og aðgengileg bæði á heimasíðu og á kortasjá stofnunarinnar. Á tímabilinu voru greiningar samræmdar, bætt við upplýsingar í gagnagrunninum og smíðuð fullkomin leitarvél til upplýsinga um leyfin.  

https://orkustofnun.is/upplysingar/gagnasofn/utgefin-leyfi

Gríðarlega mikið starf var unnið á árum áður af Orkustofnun við að kortleggja ýmis svæði á hálendinu og í dag er þetta nánast eina heimild um landslagið á svæðum fyrir framkvæmdir. Til dæmis má nefna Þjórsár/Tungnaársvæðið þar sem uppistöðulón setja nú mikinn svip á landslagið.  

orkustofnun_kort_548.jpg (2735×1913) sýnir hluta af hrauneyjunum sem nú eru á kafi í lóni Hrauneyjafossvirkjunar. 

https://orkustofnun.is/upplysingar/gagnasofn/kortasafn

Margvíslegt talnaefni er birt um raforku, jarðvarma, eldsneyti, orkuskipti, og orku alls. 

Yfirlit yfir talnaefni má finna hér: https://orkustofnun.is/upplysingar/talnaefni

Orkuskiptin í vegasamgöngum – rauntímayfirlit 
Á heimasíðu Orkustofnunar er hægt að fylgjast með framvindu orkuskipta í vegasamgöngum í rauntímagögnum, eða næstum því í beinni útsendingu. Þar eru birtar uppfærðar tölur sem sýna þróun í notkun jarðefnaeldsneytis og framfarir í átt að sjálfbærari samgöngum. 

Sjá nánar á: https://orkustofnun.is/orkuskipti/eldsneytisnotkun/eldsneytistolur/vegasamgongur 

Innanhúss hefur verið þróað fullkomið mælaborð sem veitir yfirsýn yfir öll leyfi í vinnslu. Mælaborðið gerir starfsfólki kleift að fylgjast með framvindu umsókna í rauntíma. 

Aðalmarkmið þessa kerfis er að auka gagnsæi og þjónustu við umsækjendur með því að bjóða þeim upp á yfirlit yfir stöðu umsókna og grunnupplýsingar um ferli leyfisveitinga í sérhannaðri þjónustugátt, sem er í undirbúningi. 

Sjá skýrsluna hér: https://gogn.orkustofnun.is/Skyrslur/OS-2024/Greining-og-gagnavinnsla-2024-3.pdf

Orkustofnun þakkar öllum þeim fjölmörgu einstaklingum og lögaðilum sem hafa starfað með stofnuninni og stutt á þessari vegferð undanfarin ár. Sérstakar þakkir fá þeir sem hafa lagt borholuskránni lið með því að senda tilkynningar um misskráningar, uppfært gögn og skilað nýjum upplýsingum. 

Merk tímamót Orkustofnunar: Yfirlit yfir greiningar og gagnavinnslu

Almannavarnir og Orkustofnun unnu í sameiningu tillögur að aðgerðum í þágu húshitunar á Reykjanesi á neyðartímum og voru þær lagðar fyrir ríkisstjórn um helgina.

Almannavarnir og Orkustofnun unnu í sameiningu tillögur að aðgerðum í þágu húshitunar á Reykjanesi á neyðartímum og voru þær lagðar fyrir ríkisstjórn um helgina. Aðgerðirnar eru hugsaðar sem neyðarviðbrögð komi til þess að Svartsengisvirkjun verði óstarfhæf vegna jarðhræringa og eru unnar í ljósi þeirrar stöðu sem nú er uppi í samráði við HS Orku og HS Veitur með aðkomu Verkís. Í tillögum að aðgerðum er horft til styrkveitinga til heimila sem þau gætu sótt og nýtt til kaupa á búnaði til húshitunar og svo innkaup og leigu á búnaði fyrir neyðarhitaveitu sem nýst gæti til að kynda húsnæði.

Þá er horft til tímabundinnar aukningar á eldsneytisnotkun sem þyrfti til að knýja neyðarbúnaðinn, kostnaði sem það myndi hafa í för með sér og hvernig megi tryggja að nægar eldsneytisbirgðir séu til í landinu. 

Ítrekað er í tillögunum að mikilvægt sé að tryggja aðgengi að lágmarksbúnaði strax til að geta tryggt húshitun á svæðinu tímabundið í neyð á meðan unnið yrði að varanlegri og umhverfisvænni lausnum með jarðhita. Áfram er unnið með tillögurnar á vettvangi ráðuneytis orkumála og ljóst að símat á aðstæðum skiptir máli fyrir útfærslu þeirra.

Menu

Mikilvægt að tryggja aðgengi að lágmarksbúnaði til neyðarhitaveitu strax