Ný skýrsla: Þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur

Raforkueftirlitið hefur unnið greinargerð um þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur að beiðni umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra. Skýrslan var kynnt í umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytinu mánudaginn 16. júní 2025.

Tilefnið er vaxandi umræða um þróun raforkuverðs. Markmiðið með skýrslunni er að auka gagnsæi um áhrif hækkandi raforkukostnaðar og greina helstu ástæður. Í skýrslunni er leitast við að varpa ljósi á:

Hvernig raforkukostnaður hefur þróast á árunum 2020 til upphafs árs 2025?

Hvernig kostnaðurinn skiptist á milli ólíkra notendahópa?

Sérstök áhersla er lögð á þá þætti sem hafa mótað þróun kostnaðar, svo sem breytingar á framboði og eftirspurn, þróun á viðskiptavettvöngum raforku og þróun kostnaðar í flutningi, dreifingu og smásölu raforku. Litið er til þess hvernig þessir þættir birtast í mismunandi kostnaðarliðum og saman mynda heildarkostnað almennra notenda (heimila og fyrirtækja) og stórnotenda.

Greiningin tekur jafnframt til áhrifa raforkukostnaðar á rekstrarstöðu og samkeppnishæfni ólíkra notendahópa, með hliðsjón af tekjum þeirra og breytileika í notkun.

Jafnframt eru settar fram ábendingar um tækifæri fyrir notendur, sérleyfisfyrirtæki og sölufyrirtæki raforku og tillögur um úrbætur.

Samtal við helstu hagsmunasamtök og hagaðila við vinnslu greinargerðarinnar og bárust um 80 athugasemdir sem tekið var tillit til.

Greiningin leiðir í ljós að hækkanir á raforkukostnaði hafa átt sér stað á tímabilinu en áhrifin hafa mismikið vægi eftir notendahópum. 

Raforkukostnaður heimila hefur hækkað á tímabilinu um tæplega 11 % á föstu verðlagi sem er um 2,4 % árleg hækkun umfram verðbólguþróun.

Raforkukostnaður hjá fyrirtækjum, sem nota umtalsvert magn raforku (á bilinu 2–20 GWh á ári), hefur hækkað um 24% á föstu verðlagi og er það um 5% árleg hækkun. Raforkukostnaður alls án VSK er nú um 16 kr/kWh fyrir fyrirtæki sem fá ekki niðurgreiddan flutning og dreifingu.

Smásöluverð raforku hefur hækkað frá 2020 til 2025 um rúm 4% á föstu verðlagi1. Til samanburðar lækkaði smásöluverðið um 10% á föstu verðlagi frá árinu 2005 til 2020.

Flutningskostnaður almennra notenda hefur hækkað um rúmlega 20% frá árinu 2020 til 2025 á föstu verðlagi. Á föstu verðlagi hefur dreifikostnaður raforku í þéttbýli hækkað á milli 5–21% eftir dreifiveitum á tímabilinu 2020 til 2025. Hins vegar þegar horft er til dreifbýlis má sjá að dreifikostnaður hefur lækkað um 7% hjá Orkubúi Vestfjarða og hækkað um 3% hjá RARIK á föstu verðlagi á sama tímabili.

Almennir notendur í þéttbýli hafa orðið fyrir meiri hækkunum en almennir notendur í dreifbýli, þar sem jöfnunaraðgerðir hins opinbera vega á móti.

Áhrif hækkunar raforkukostnaðar fyrir dæmigerð heimili eru talin óveruleg þar sem hún nemur um 0,1% af meðal ráðstöfunartekjum heimila á tímabilinu.

Raforkukostnaður stórnotenda, svosem álvera og gagnavera, hefur sömuleiðis hækkað umtalsvert á tímabilinu. Áhrifin eru ólík á milli greina, en í einhverjum tilfellum er aukinn kostnaður til þess fallinn að hafa áhrif á alþjóðlega samkeppnishæfni stórnotenda.

Raforkukostnaður garðyrkjubænda hefur hækkað miðað við tekjur, en greiðslur hins opinbera vegna ylræktar og markaðsverð framleiðsluvara hafa í mörgum tilfellum vegið á móti áhrifum hækkunarinnar. Raforkukostnaður dæmigerðs garðyrkjubónda hefur hækkað um 3 kr/kWh á föstu verðlagi, sem nemur um 4-7% af tekjum.

Óbein jákvæð áhrif af hækkun raforkuverðs er aukin orkunýtni og bætt raforkuöryggi.

Neikvæð áhrif af hækkun raforkukostnaðar felast í skerti samkeppnishæfni fyrirtækja sem nota umtalsvert magn raforku. Það leiðir til hærra vöruverðs, dregur úr samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og dregur úr eftirspurn eftir innlendri framleiðslu. Neikvæð áhrif af hækkun raforkukostnaðar fyrir stórnotendur í orkusæknum iðnaði sem keppa við heimsmarkaðsverð er skert alþjóðleg samkeppnishæfni.

Í skýrslunni kemur fram að helstu ástæður verðbreytinga heildsöluverðs og smásöluverðs (samkeppnishluta) raforku undanfarin ár eru einkum:

Sögulega lágt innflæði í miðlunarlón

Aukin fylgni við raforkuverð á Norðurlöndum

Þá er vakin athygli á að viðskiptavettvangar raforku hafa aukið gagnsæi verðmyndunar töluvert, bætt möguleika til áhættustýringar og framsýnna ákvarðana um byggingu nýrra virkjana og nýja stórnotkun.

Greining á framboði og eftirspurn sýnir enn fremur að markaðsverð grunnorku er nærri metnu jafnvægisverði og því eru ekki vísbendingar um að viðskiptavettvangur raforku hafi haft áhrif á verðlagningu til hækkunar.

Þá vekur Raforkueftirlitið athygli á ýmsum aðgerðum sem það hyggst ráðast í eða hefur þegar hafið. Þar má nefna:

Betri greining áhrifa markaða á þróun raforkuverðs

Bætt eftirlit með þróun flutnings- og dreifikostnaðar

Einnig eru þar settar fram ýmsar úrbótatillögur, meðal annars varðandi lagabreytingar sem umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið mun taka til umfjöllunar.

Skýrslan: Þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur 2020-2025

Horfa á upptöku af kynningu á skýrslunni

Frétt Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis: Ný skýrsla undirstrikar mikilvægi hátternisreglna á raforkumarkaði

Orkusjóður mun áfram styrkja kaup á rafbílum með sama hætti og gert var árið 2024. Upphæðir eru óbreyttar og kaupendur geta sótt um styrk á Island.is

Styrkir eru í boði fyrir ökutæki í flokki fólksbifreiða (M1) og sendibifreiða (N1) sem eru undir 10 m.kr. að kaupverðmæti:

Ný ökutæki í flokki M1 að kaupverðmæti undir 10 m.kr. eru styrkhæf að upphæð 900.000 kr.

Ný ökutæki í flokki N1 að kaupverðmæti undir 10 m.kr. eru styrkhæf að upphæð 500.000 kr.

Óbreyttir styrkir til rafbílakaupa

Umhverfis- og orkustofnun hafa tekið til starfa

Umhverfis- og orkustofnun tók til starfa um áramótin

Orkustofnun var lögð niður 31. desember 2024. Þann 1. janúar 2025 tók Umhverfis- og orkustofnun til starfa.

Það má búast við einhverri skerðingu á þjónustu fyrstu dagana á nýju ári.

Heimasíða fyrir nýju stofnunina er í vinnslu undir uos.is. Á meðan verða heimasíður Orkustofnunar og Umhverfisstofnunar aðgengilegar. 

Umhverfis- og orkustofnun tekur við starfsemi Orkustofnunar og hluta af starfsemi Umhverfisstofnunar. Stofnunin fer með stjórnsýslu loftslags-, umhverfis- og orkumála og málefni auðlindanýtingar. Þar á meðal eru verkefni í fjölbreyttum málaflokkum:

Umhverfis- og orkustofnun hefur tekið til starfa

Breytingar á gjaldskrá Landsnets 1. janúar 2025

Raforkueftirlitið hefur lokið uppgjöri tekjumarka Landsnets fyrir árið 2024. Tekjumörk setja sérleyfisfyrirtækjum í flutningi og dreifingu raforku mörk varðandi leyfðar tekjur og útgjöld.

Tekjuheimildir Landsnets voru vanteknar um 44.424 þús.kr. fyrir almenna notendur og ofteknar um 858.645 þús.kr. fyrir stórnotendur. Við árslok 2024 voru uppsafnaðar vanteknar tekjur Landsnets:

-8,3% af tekjumörkum fyrir almenna notendur (634.195 þús.kr.)

-8,5% af tekjumörkum fyrir stórnotendur (1.046.331 þús.kr.)

Fyrir almenna notendur getur þetta leitt til hækkunar á flutningsgjaldi í framtíðinni í þeim tilgangi að bæta upp fyrir vanteknar tekjur. Fyrir stórnotendur er aftur á móti líklegt að flutningsgjöld lækki til þess að leiðrétta ofteknar tekjur.

Markmiðið með setningu viðmiðunarútgjalda er að ná fram hagræðingu og skilvirkni í rekstri sérleyfisfyrirtækjanna. Á hverju ári fer svo fram uppgjör fyrir nýliðið ár þar sem bókhald sérleyfisfyrirtækja er borið saman við sett tekjumörk. Bókhald vegna tekjumarka fylgir raforkulögum en er þó að miklu leyti hliðstætt ársreikningum sérleyfisfyrirtækjanna.

Tekjumörk miðast nú við setningu tekjumarka 2021-2025 sem eru meðaltal útgjalda á tímabilinu 2015-2019, uppfærð með vísitölu neysluverðs og launavísitölu ásamt afskriftum og leyfðri arðsemi af fastafjármunum og veltufjármunum. Gjaldskrár raforkuflutnings, sem notendur greiða, taka annars vegar mið af tekjumörkum og hins vegar kerfisþjónustu og flutningstöpum.

Ný setning tekjumarka fyrir flutningsfyrirtækið tekur gildi 15. september 2025 og mun byggja á meðaltal útgjalda flutningsfyrirtækisins á tímabilinu 2020-2024.

Raforkueftirlitið vinnur að greiningu á skilvirkni flutningsfyrirtækisins. Niðurstaða þess verður grundvöllur að ákvörðun að mögulegri hagræðingarkröfu sem yrði síðar innleidd í setningu tekjumarka flutningsfyrirtækisins.  

Finna má nánari upplýsingar um uppgjör flutningsfyrirtækisins hér: Tekjumörk — Orkustofnun

Raforkueftirlitið birtir uppgjör tekjumarka Landsnets fyrir árið 2024

Vinna við nýja heimasíðu Umhverfis- og orkustofnunar er í gangi. Heimasíða Orkustofnunar er virk á meðan vinnunni stendur.